هەورامی
پرسیارم لا دروستبوون
- ئایا پیتی دال کە حەوتێکی لەسەرەوەیە، هەر هەمان دەنگی( ذ ) ی هەیە؟
نابێت حەوتەکە ببێتە هەشت وەک ئەمە:
[url=http://graphemica.com/%DB%AE]http://graphemica.com/%DB%AE[/url]
- ئایا واو کە دوو خاڵی لەسەرە [url=http://graphemica.com/%DB%8A]ۊ[/url] هەورامییە؟ کام دەنگی هەیە؟
[url=http://graphemica.com/%DB%8A]http://graphemica.com/%DB%8A[/url]
- ئایا نوون کە حەوتی لەسەرە، ݩ هەورامییە؟ کام دەنگی هەیە؟
[url=http://graphemica.com/%DD%A9]http://graphemica.com/%DD%A9[/url]
هیچ پیتی تر هەن لە هەورامیدا کە جیابن لە کوردی ناوەڕاست؟
وابڕوات، سۆرانییەکان هەموو شێوازەکانی تر قووت دەدەن، زمانی کوردییان بە کرێ گرتووە.
- کارەکان :
- بڕۆ ژوورەوە بۆ نووسینی بۆچوون
چەپلێ چەپلێ بەزمۆ هەورامانۆ :)
من تا ئیستا نەمبیستووە کە هەورامی پیتی زۆرتری هەبێت لەوانەی لە سۆرانی و بادینیدا نەبن.
!ـ برای بەڕێزم بەردە گیان ئەو دالەی کە خاڵی لە سەرەوەیە بۆ دەنگێک دێت کە بە سۆرانی نووسینی دژوارە و لە هەورامیشدا زۆر بە کار دێ بۆ وێنە لە هەورامیدا بە دایک دەڵێن "ئەذا" دەنگێكە لە نێوان دال و گاف دا بۆیە ئەوەیان داناوە و داهێنانە و لە کۆدا لە هەوامیدا نەبووە.
٢ـ ئەوەی تریان کە پیتی واوە و دوو خاڵی لەسەرە لە زاراوەی کەڵهوڕ و گۆارندا بەکاری دێنن، من نەمدیوە لە هەورامیدا بەکاری بێنن. لەو زاراوانەدا پیتێک هەیە تۆزێک لە "واو" درێژتر و لە "وو"ویش ناچێ بۆ وێنە. وشەی "بڵێم" کە دەبێ بە "بویشم" ئەوان بەو واوە دەینووسن.
٣ـ ئەو نوونەش کە حەوتی لەسەرە دەنگێکە کە زیاتر بە لووت (کەپۆ، پۆز) دەوترێ وەک مانگا.
ئەوانە لە هێندیك فۆرمی کرماشانی مشتومڕی زۆریان لەسەر کراوە. بەڵام بۆ ئەو بۆچوونەت کە دەڵێی قوت دراون، زۆر راستە لەبەر ئەوە کاتی خۆی زمانی ئەدەبیاتی بەشێکی زۆر لە کوردستان و بەتایبەتی بەشی رۆژهەڵات هەورامی بووە، هۆنەری کۆنی ناوچەی موکریانیش هەورامیان زانیوە و هۆنراوەیان پێ هۆنیوەتەوە، بەڵام ئێستا لە ناچەیەکی چووکەدا ماونەتەوە.
سەرکەوتوو بی.
خراپ نییە، لە ئەڵمانیدا ئەم دەنگانە بە تەواوی هەنو پیتیشیان بۆ داناون، وەک ئەمانە لە گوگڵ تڕانسلەیتەر گوێی لێگرە:
Ö , Ü , ß, ch
Übung, Schönheit, Straße, Geschichte
بەڕێزێک لە سایتی hawraman.com ئەم وەڵامەی ناردوە بۆمن:
کاک هیوای بەرێز و خۆشەۉیست، سڵاو
برا گیان، بەڵێ لە هەورامیدا پیتی وا هەیە کە لەسۆرانیدا نیە(یا هەر نەبوە و یا تیا چوە)
بۆمونە، واوی کراۉە لە هەورامیدا دوانە یەکێک هەر ئەوەیە کە لای سۆران هەیە دۆ، نۆ، قەڵاچۆ کە لە هەورامیدا لە وشەکانی وەک نۆتە(نەوت) جۆت( جەوت)، بەرۆ بەرۆ(بیبەرەوە)، بارۆ(بیهێنەرەوە) و
ئەویتر وەک رؤ ( رۆژ) نؤ(نۆ) و نزیک بە تەواوی ئەو واوە حەوت لەسەرانە کە سۆران زانان لە دیوانە هەورامیەکاندا دایان ناون
ی ش هەروا دوانن، لێرەش ئەو جێگە بە جێگەیە کراوە و یەکێ لە یاکان کە حەوتی لەسەر دادەنرێ( بۆزمانی هەورمی) لە جێی خۆیدا نیە، ئە وشانەی کە لە دیاوانە شېعریەکاندا بە یای حەوت لەسەر دەنوسرێ، ئەوە له هەورامیدا بە شێوەیەکیتر گۆ دەکرێ.
شێوە گۆ کردنە سۆرانیەکە لەگەل هەورامی لەم چەند وشەیەدا وەک یەک دێتەوە، بەیدێ(وەرنەوە)، ئێر( ئاگر)، سێر(سەیر)، بەڵام لە زۆربەی شۉێنەلانیتر دا یەک ناگرنەوە.
دالەکە کە پرسیبوتان زۆر جێگەی گرفت نیە، لە هەورامیدا دال بە نیوە گۆ دەکرێ ئەگەر لە سەرەتای وشەدا نەبێ. ئەو شێوە گۆ کردنە نزیکە بە شێوەی گۆ کردنی دت لە شارەزوردا. بۆ نمونە لە شارەزوردا( بەردت، بردت) زۆر نزیک بەو شێۉە هەورامیە گۆ دەکرێت. نونی نوختە لەسەر زۆر گرنگ نیه.
دوای باوەشێک ڕێز و سڵاو، بە ئەولیا، هەر هیچی تێنەگەیشتم.
دالەکەی حەوتی لەسەرە گرنگ نییە
نوونی حەوت لەسەریش گرنگ نییە
کەواتە تەنها واوی دووخاڵ بەسەر گرنگە؟
ئەم خۆشەویستە دەڵێت، پیتی وا هەیە لە هەورامی، ئێوە هەر نەتان دیوە. ئێ دەباشە، پرسیارەکەی ئێمەش ئەوەیە، ئایا ئەم پیتانە کامانەن.
جاربەجار ئیمێلم بۆ دێت، دەڵێن ئێوە ئێمەتان بێبەش کردووە و ئێمەیش کوردین. جا باشە منی هەژار، خۆم کوردییەکەم دووکەڵ دەکات و بە تەقەتەق چوار ڕستە دەنووسم. لەم تەنگانەیە دەرمان بێنن و بڵێن : کوردئایتیگرووپ ئەمەش هەموو پیتەکانی نووسینی هەورامین و با ئێمەش ڕۆژێک کە یۆرانیۆم هەرزان بوو بەڵکو بیکەینە پڕۆژەیەک تا دانیشتوانی هەورەمانیی ئیتر بە ئایفۆن بۆ یەکتر بنووسن.
ئەرێ‌بەڕاست، کابرایەک هەبوو کاتی خۆی، لە جیاتی بڵێت بەردەقانی دەیگوت بەردەقارەمان، نازانن چی بەسەرهات؟
سڵاو بەرێزان، ماندو نەبن
لە ساڵی 1954 دوکتور مەکەنزی[u][color=red]Dr.N.MacKenzie[/color][/u] .
و تەحسین لهۆنی(کوری سانی ئەو دەمی هەورامانی لهۆن کە لەو کاتەدا دانشجو بوە لە لەندەن)، بە هاوکاری یەکتر گراماتیکێک بۆ زمانی هەورامی دەنوسنەوە و هەر لەسەر ئەوەش یەک دو داستانی بچوک دەنوسن. لەو کتێبەدا پیتە دەنگدارەکانی ناو زمانی هەورامی بە دە پیت هەژمار دەکەن. بەم شێوەیە:
A - apesa ca,bara( baraw yânay),patay( nan patay)
 - ââvât,ârazû,râvyâr,hâna
E - e be tâm,pare( roy wale hizi ),kare( ca masi giryo)
Ê - ê êr,têr(paranda),baydê,bardê ئەمەیان لەگەڵ یای حەوت لەسەر ڕێکە
I- ıbızâna,dız,bırâ
I-i sir,tira,şiriniبە بروای من ئەمە دەبێ بە یای هەشت لەسەر بنوسرێت
O - o do,no,ko,co,ro ئەمە لە لای سۆران نیە( یا با بڵێین لە لای هەورامی بە جۆرێتر گۆ دەکرێ)، جا ئەکرێ بە واوی هەشت لەسەر بنوسرێ و یا بەو واوەی کە شەشی لەسەرە، بەڵام بۆ ئەوەی لەگەڵ واوی حەوتدار لەشکڵدا نزیکتر بێت خراپ نیە بە واوی هەشت لەسەر بنوسرێت.
Ô - ô côt,hôt,rôt,nôta ئەمە لە تەک واوی حەوت لەسەری سۆران یەک دەگرێتەوە.
U - u kur,gur,kurd,gul
 - ââvât,ârazû,râvyâr,hâna
E - e be tâm,pare( roy wale hizi ),kare( ca masi giryo)
Ê - ê êr,têr(paranda),baydê,bardê ئەمەیان لەگەڵ یای حەوت لەسەر ڕێکە
I- ıbızâna,dız,bırâ
I-i sir,tira,şiriniبە بروای من ئەمە دەبێ بە یای هەشت لەسەر بنوسرێت
O - o do,no,ko,co,ro ئەمە لە لای سۆران نیە( یا با بڵێین لە لای هەورامی بە جۆرێتر گۆ دەکرێ)، جا ئەکرێ بە واوی هەشت لەسەر بنوسرێ و یا بەو واوەی کە شەشی لەسەرە، بەڵام بۆ ئەوەی لەگەڵ واوی حەوتدار لەشکڵدا نزیکتر بێت خراپ نیە بە واوی هەشت لەسەر بنوسرێت.
Ô - ô côt,hôt,rôt,nôta ئەمە لە تەک واوی حەوت لەسەری سۆران یەک دەگرێتەوە.
U - u kur,gur,kurd,gul
Û - û sûr,sûk,nûr,dûr
زۆربەی ئەو دەنگانە لە هەورامی و سۆراندا وەک یەکە، بەڵام جیاوازیشیان هەیە، ئەم جیاوازیە لە ناو واوەکان و یێ کاندایە:
هەورامی دۆ نۆ، کۆچ، تۆ ...... وەک سۆران گۆ ناکا، بەڵکو بە شێوەکی نزمتر و نەرمتر گۆیان دەکات و لە هەمان کاتتدا هەورامی لە کاتی گۆ کردنی وشەکانی حەوت، نەوت، جەوت، بیبەرەوە، بیهێنەرەوە و... پر بە پڕ و سەدی سەد وەک واوە حەوت لەسەرەکانی سۆران گۆ دەکات( یانی کۆی [u]ەو[/u] و یا [u]ەوه[/u] ـ لە هەورامیدا بە ۆ گۆ دەکرێ).
ئەم شتە لە یاکانیشا دوپات دەبێتەوە:
هەورامی یای کێ، ڕێ، پەرێ، تێر، نێر، ژێر و شێر.... وەک سۆران گۆ ناکات، بەڵكو نزمتر و نەرمتر گۆیان دەکات.
یای حەوت لەسەر لە هەورامیشدا هەیە و لە وشەکانی وەک: بلمێ( برۆینەوە)، بەرمێ(ببەینەوە)، سێر(سەیر)،...ئەمم یایە لەم وشانا سەدی سەد لەگەل یایە حەوت لەسەرەکەی سۆران یەک دەگرێتەوە.
و من پێم وایە ئەم واو و یایە لە جیا کردنەوەی لەهجەی هەورامی و سۆرانی(وەک گۆ کردن) نەخشی سەرەکیان هەیە. من لە نوسینەکانمدا بۆ واوی نەرمی هەورامی لە پیتی ؤ( واوێ کە شەشی لەسەرە)کەڵکم بردوە و بۆ یای نەرم لە ې ( یایەک کە نوختەکانی لە چەپەوە بۆ ڕاستە) کەڵکم وەر گرتوە.
جا بە بروای من ئەگەر لە تەک یای حەوت لەسەر یای هەشت لەسەرمان هەبایە و لە تەک واوی حەوت لەسەر واوی هەشت لەسەرمان هەبایە، زۆر باش دەبو .
لە سەر دال کە پرسیارتان کردبو، لە هەورامیا ئەگەر وشەکە بیانی نەبێ و قەستێکی تایبەت نەبێ، ئەوە ئەتوانین بڵێین کە ئەو دالانەی کە لە نێوان و یا دوایی وشەدا دێن بە جۆرێک دەدرکێن کە ئەو جۆرەیە و جێی باسە. ئەوەش ئەکا بە وە، کە زبان لە دەمدا هەمو ژستێک کە بۆ درکاندنی د پێۉیستە دەگرێ بەڵام لە ئاخر شۉێنا یانی ئەو کاتەی کە دەبێ خۆ بنوسێنێت بە ئاسمانەی دەمەوە کۆتا دێت و خۆ نانوسێنێت و فەزایەکی بچوک دەهێڵێتەوە. من ئەم دالەم بە نیوە دال داناوە، هەمو دالەکانی سەر وشەکان تەنانەت ئەگەر لە ناو تەرکیبیشا بن هەر بە دالی تەواو گۆ دەکرێن. ئەوەی کە ئێۉە باسی دەکەن کە ئایا هەشتی لەسەر بێ باشتر نیە؟ بەڵێ بە بروای من وا باشترە.
بۆ نون کە حەوتی لە سەر بێ من پێم وایە پێۉیست ناکا، ئەۉە تەنیا زمانی هەورامی ناگرێتەوە کە نزیکی بڕێ دەنگ جار جار دەنگێکیتر دەخاتە گوێ، وەک هەنگ، دەنگ، ـرەنگ
لە هەورامیشدا کۆی دال و نوون دەنگێکیتر ئەخاتە گوێ وەک لە وشەکانی چند، تند، بە زەندی و... کە بە بڕوای من پێویست بە پیتی تایبەت ناکا و ئەکرێ بە بەیانێ لە گراماتیکا ئیشەکە جێ بە جێ بکرێ
ماندوونەبیت کاکە سیامەند و زۆر بەخێربێیت و سەرچاوان.
کەواتە:
- یا هەشت بەسەر
[url=http://graphemica.com/%D8%BD]http://graphemica.com/%D8%BD[/url]
- واو هەشت بەسەر
[url=http://graphemica.com/%DB%89]http://graphemica.com/%DB%89
[/url]
- دال هەشت بەسەر
[url=http://graphemica.com/%DB%AE]http://graphemica.com/%DB%AE
هیچ پیتی تر هەن جگە لەم سێیە؟ [/url]
سڵاو کاکە بەردەقانی، ماندو نەبیت
با واوێکی دو نوختە لەسەر( یا خەتێکی بچوک لەسەر)یشیان لەگەل بێت.
سپاس و پێزانین
دەسخۆش کاک سیامەند،
ئەوە ڕێک کەوتین لەسەر چوار پیت.
ی - هەشت بەسەر
و - هەشت بەسەر
د - هەشت بەسەر
و - جووتخاڵ بەسەر
- - - - -
کێشەکان زۆر گەورەنین بەڵام پێویستییان بە وردبێنەوە هەیە چونکەبچووک و ئاڵۆزن:
- هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە، هەر چوار پیتەکە لە خشتەی یونیکۆوددا هەن.
- پیتی یای هەشت بەسەر لە هیچ فۆنتێکدا نییە.
- سێ پیتەکەی تر لە چەند فۆنتێکی سنووردراودا هەن.
دەکرێت ئەم پیتانە بۆ یونیکورد-وێب زیادبکەین (بەڵام پێویستی بە گیرفانێکی زۆر گەرم و کاتێکی زۆر هەیە، کە نیمانە).
بەڵام دووبارە ئەو کاتیش، بۆ خوێندنەوەی هەورامی دەبێت فۆنتی یونیکورد دابگیرێت.
ئنجا کێشەی لکان و نەلکانی ئەم پیتانە و خوێندنەوە نووسین لە سەر مۆبایلەکان و دەسکاریکردنی تەختەکلیلەکان و هتد. کەواتە ئەم پرۆسەیە زیاتر لە 10 ساڵ دەخایەنێت.
دەتوانین پیتەکان بۆ تەختەکلیل زیادبکەین و فۆنتێکی تایبەت بە هەورامیش درووست بکەین، بەڵام زۆر دەترسم زیانەکانی کارێکی وا لە سوودەکانی زیاتربن. ئایا دەکرێت ئەم چوارپیتە، بەو پیتانەی لە سۆرانی و عەرەبی و فارسی دا هەن چارەبکرێن؟؟؟ نازانم.
ئایا پێویستە بۆ هەموو دەنگێک پیتی تایبەت هەبێت؟؟؟ نەخێر. پیت و دەنگ دوو شتی زۆر جیاوازن.
هیوادارم دەسپێکردنی ئەم گفتوگۆیە ببێتە بنەمایەک بۆ چەند کارێکی باش.
كاكە ئەوان ھیچ كامیان ھەورامی نین.
ھەورامی چوار پیتی تری ھەیە:
ڎ ې ۋ ڼ
كوردیی باشووریش ئەم پیتەی ھەیە"
ۊ
كاكە سەردانی ئەم پەیجە بكە:
http://www.kurditgroup.org/t/%D8%AF%D8%A7%DB%8B%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%DB%8E-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%EF%AE%86%DA%A9%DB%95%D8%B1%D8%AF%DB%95%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%AA%DB%95-%D9%87%DB%86%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7-%D9%BE%DB%8E-%D8%B3%DB%95%D8%B1%D9%88-%D9%81%DB%86%D9%86%D8%AA%DB%95-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7
بەڕێزان ئەگەر بتانەوێ من دەتوانم پڕۆگرامێک هەم بۆ ویندۆز و هەم بۆ ئەندرۆید دروست بکەم کە هەموو پیتە هەورامییەکان پاڵپشتی دەکات ئەم کارەش خۆڕاییە، ئەمە ئیمەیلەکەمەfwadseqizi@gmail.com